Uzaktan Eğitim

Ders: Fen Bilgisi
Konu: Mitoz Ve Mayoz Bölünme
Sınıf: 8

Öğrenenlerin Analizi
1-Öğrencilerin Genel Özellikleri
Sınıf: 8
Yaş: 14
Sınıf Mevcudu: 30
Erkek Öğrenci: 18
Kız Öğrenci: 12
2-Hedeflerin Belirlenmesi
Hedef: Üremenin nasıl olduğunu ve ne aşamalarda olduğunu öğretme. Öğrenciyi bu konuda bilinçli hale getirmek olacaktır. Mitoz ve mayoz bölünmeyi öğrenecek ayrıca arasındaki farkları da öğrenecektir.

Problem: Fiziksel yönden ya da maddi yönden yetersizliği olan öğrenciler için yapılmıştır.


MAYOZ BÖLÜNME

Bütün döllerde kromozom sayısının değişmez kalabilmesi için (sperm ve yumurtanın birleşmesinden kromozom sayısı iki katına çıkacağından dolayı) farklı bir hücre bölünmesi gelişmiştir. Mayoz bölünme ismini alan bu tip bölünmede, kromozom sayısı yarıya indirgenir. Mayoz bölünmenin sonunda meydana gelen gametler diğer vücut hücrelerinin aksine n sayıda kromozom taşır (bazı bitkilerde ve bir hücrelilerde bireyin kendisi yaşantısı boyunca haploid kromozomlu olduğundan mayoz bölünmeye gerek kalmaz). Normal olarak soma hücrelerinde 2n kromozomlardan homolog olanlar, boyuna, sinaps dediğimiz aralıklarla birbirinin yakınında uzanırlar. Bu homolog kromozomların her biri ayrı bir kutba giderek, yalnız bir tanesinin bir gamete verilmesi sağlanır. Homolog kromozomlar aynı büyüklüğe ve şekle, keza benzer kalıtsal faktörlere sahiptir. Gerek yumurta gerekse sperm oluşumu son iki hücre bölünmesine kadar aynı kurallara göre yürütülür. Daha sonra spermatogenezis (sperm oluşumu) ve oogenesiz (yumurta oluşumu) farklı şekilde meydana gelir. 
Mayozda da mitoz gibi profaz, metafaz, anafaz ve telofaz diye dört evre vardır. Bu evreler arada interfaz olmaksızın peş peşe iki kez gerçekleşir ve sonuçta dört yavru hücre meydana gelir. Mayoz bölünme ile mitoz bölünme arasındaki en büyük farka profazda rastlanır. 

İnterfaz
Bölünmeye hazırlık evresidir. Mitozdaki interfaza benzemekle birlikte hücrelerin mitozdaki gibi büyüklüklerinin ve hacimlerinin artması gerçekleşmez.

Profaz-I
Kromozomlar kısalıp kalınlaşmaya başlarken, anadan ve babadan gelen homolog kromozomlar sinaps halinde ya yan yana parelel uzanırlar ya da birbirinin üzerine kıvrılırlar. Kısalma sonucunda kromozomlar mitozdaki gibi görülmeye başlar. Her kromozom iki kromatitten yapıldığından, homolog kromozomlar dörtlü demetler halinde görülür, bu görünüşe tetrat denir. Canlının vücudunda homolog kromozom kadar tetrata rastlanılır (insanda 23 tane). Kromozomların sentromerleri ayrılmamıştır. 4 kromatid için iki sentromer vardır. 
Ayrıca mitozdan farklı olarak bu evrede tetratlar arasında parça değişimi gerçekleşir. Krossing-over denilen bu parça değişimi tür içinde çeşitliliği sağlar. Bu evrenin sonunda çekirdek zarı parçalanarak kaybolur.

Metafaz-I
Çekirdek zarının parçalanması sona ermiş, sentrozomlar kutupulara çekilmiş ve iğ iplikleri ortaya çıkmıştır. Sentromerleri çift olan tetratlar ekvatoral düzlem üzerine dizilir.

Anafaz-I
Bu evrede tetratlar ikiye ayrılarak kutuplara giderler. Ana ve babadan gelen kromozomlar rasgele olarak birbirlerinden ayrılırlar (özelliklerimizin bazılarının anadan bazılarının babadan geçmesinin nedeni). Bu evrede kromozom sayısı indirgendiğinden kutuplara taşınan yani oğul hücrelere geçecek olan kromozom sayısı vücut hücrelerinin kromozom sayısının yarısı kadardır. 

Telofaz-I
Hücrenin iki kutbunda bulunan kromozomlar uzayıp incelmeye başlar. Etraflarında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazmanın boğumlanmasıyla da haploid sayıda kromozoma sahip iki yavru hücre oluşur. 
Buraya kadar geçen olaylar mayoz-I olarak adlandırılır. Bundan sonra mitozdakinin aksine arada interfaz evresi olmaksızın profaz-II'nin başlamasıyla mayoz-II başlar. Mayoz-II mitoz bölünmenin hemen hemen aynısıdır. Hücrelerdeki haploid kromozom sayısı korunarak profaz-II, metafaz-II, anafaz-II ve telofaz-II gerçekleşerek mayoz bölünmenin sonunda n kromozom sayısına sahip 4 yavru hücre meydana gelir. 


MİTOZ BÖLÜNME


MİTOZ BÖLÜNME

Mitoz bölünmenin başlangıcını saptamak olanaksızdır. Fakat hücrede bazı değişiklikler olur; hücre içeriği jel haline geçer, metabolizma durur, çekirdeğin hacmi hızla büyür. Kromatid iplikleri belirginleşir ve boyanmaya başlar. G2 evresinin tamamlanması, kromozomların türlere özgü şekil ve sayıyı kazanmasıyla mitoz bölünmeye geçilir. Işık mikroskobunda kromozomlar artık rahatlıkla görülebilir. Bu süre yaklaşık bir saat sürer. Bu evredeki hücreler küre şeklindedir ve etrafındaki cisimlere kuvvetle bağlanmamıştır. Mitoz bölünme; profaz, metafaz, anafaz ve telofaz diye dört evreye ayrılır.

Profaz
Başlangıcında çekirdek içinde ince uzun kromatid iplikleri halinde görünen kromozomlar, yavaş yavaş helozon şeklinde kıvrılarak kalınlaşmaya başlar ve görülebilir duruma geçer. kalınlaşma ve kısalma anafaza kadar devam edebilir. Bu arada eş kromozomlar birbirlerinden fark edilemeycek kadar sıkıca bağlıdırlar. Bu evrede birbirine sentromerlerle bağlanmış olarak duran kromozomların her birine kromatid denir. Sentrozomlar ayrılarak her biri bir kutba gitmeye başlar ve aralarında iğ iplikleri oluşur. Profazın sonuna doğru iğ iplikleri ile kromozomlar arasında bağlantı kurulurken, sentrozomlardan hücre zarına uzanan iğ iplikleri de oluşur ve çekirdek zarı eriyerek kaybolur, kromozomlar sitoplazma içerisine dağılır.

Metafaz
Kromozomlar çok kere bir çember gibi, bazen de karışık olarak ekvatoral düzlem üzerinde dizilirler. Genellikle küçük kromozomlar merkezde, büyükler çevrededir. Diziliş türlere özgü bir özellik gösterir. Kromozomlar eşit olarak kutuplara çekileceğinden, ortada belirli bir denge kurulana kadar beklenilir.
Profaz 30-60 dakika sürmesine karşılık, metefaz ancak 2-6 dakika sürer. her bir kromozomun sentromeri belirgin olarak ikiye bölünür ve kromatidler tam olarak birbirinden ayrılır. 

Anafaz
Ekvatoral düzlemdeki kardeş kromozomlar kutuplara bu evrede taşınırlar. Kasılma özelliği olan sentrozomların iğ iplikleri sayesinde kromozomların yarısı bir kutba, diğer yarısı öbür kutba gider. Kromozomların kutuplara ulaşmasıyla bu evre sona erer.
Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmadığı için kromozomların taşınması sitoplazma hareketleriyle ve sitoplazma kökenli iğ ipliklerinin yardımıyla olur. Bu evre de yaklaşık olarak 3-15 dakika sürer.

Telofaz
Kromozomlar daha az boyanmaya başlar. Çekirdek zarı yavaş yavaş oluşur. Kromozomlar uzayıp incelmeye başlar. Bölünme açısından çekirdek dinlenmeye geçerken, hücre metabolizması aktif hale geçer. 

Bu evrenin oluşumu sürerken bir yandan da sitoplazma boğum yapmaya başlar. İğ ipliklerine dik olarak boğumlanan sitoplazmanın o bölgede jel hale geçerek iki oğul hücrenin stoplazmasını ayırdığını ileri süren görüşlerde vardır. Stoplazmanın boğumlanarak ayrılması sürecine sitokinez denir. Telofazın başlangıcından iki yeni hücrenin oluştuğu ana kadar geçen süre 30-60 dakikadır.

İki tip hücre bölünmesi vardır:

1-Mitoz Bölünme 2-Mayoz Bölünme

1-MİTOZ BÖLÜNME

Mitoz bölünme sonunda kromozom sayısı sabit kalmış 2 yeni hücre oluşur. O-

luşan hücreler kalıtsal yönden birbirinin aynısıdır. Bu bölünme vücut hücrele-

rinde görülür.

Mitoz bölünme tek hücrelilerde çoğalmayı,çok hücreli canlılarda büyümeyi ve yıpranan kısımların onarılmasını sağlar

Mitoz bölünme etkisiyle insanda büyüme 20-22 yaşına kadar devam ederken,

bitkilerde büyüme uygun şartlarda sınırsız gerçekleşir. İnsanda sinir hücreleri,

çizgili kas hücreleri ve olgunlaşmış kan hücrelerinde mitoz bölünme görülmez.

MİTOZ BÖLÜNMENİN EVRELERİ

Genetik maddenin ikiye ayrılması ve organellerin ayrılması şeklinde,iki kısımda gerçekleşir.

A-Çekirdek Bölünmesi

İki çekirdekli bir hücrenin oluşmasını sağlar. Bir büyüme evresinin sonunda 4

kısımda gerçekleşir.

İnterfaz Canlı hücrenin normal yaşam evresidir. Bu evrede hücre büyüyüp ol-

gunlaşır. Bu evrenin sonuna doğru DNA ve sentrozomlar kendini eşler.

Profaz

Kromatin iplik kısalıp kalınlaşarak kromozomu oluşturur. Kromozomdan kar-

deş kromatidler oluşur. Çekirdekçik ve çekirdek zarı eriyerek kaybolur. İğ iplikleri oluşur

Metafaz

Kromozomlar hücrenin ekvatoral düzleminde toplanırlar. İğ iplikleri kromozomların sentromerlerine bağlanır.

Eşleşmiş kardeş kromatidler birbirinden ayrılmaya başlar.

Anafaz

Hücrenin ortasında bulunan kardeş kromatidler iğ ipliklerinin kasılmasıyla bir-

birlerinden ayrılır ve iğ iplikleriyle zıt kutuplara çekilirler.

Telofaz

Profazın tersi şeklinde gerçekleşir. Kromatidler uzayarak kromatin iplik duru- muna geçerler. İğ iplikleri kaybolur. Çekirdekçik ve çekirdek zarı oluşur.

B-Sitoplazma Bölünmesi

Organellerin paylaşıldığı bölünme kısmıdır. Çekirdek bölünmesi tamamlanınca-

hayvan hücreleri boğumlanarak,bitki hücreleri ise aralamel oluşumu ile sitoplaz-

maları ikiye ayrılır. Sonuçta gen yapısı aynı iki yavru hücre oluşur.(Oluşan hüc-

relerin sitoplazma miktarı ve organel sayısı farklı olabilir.)

Bitki hücrelerindeki mitozda

Hayvan hücrelerin. mitozda

Setrozom

Sentrozom eşlenmesi olmaz

Sentrozom eşlenmesi olur

Sitoplazma bölünmesi

Ara lamel oluşumu ile ikiye ayrılır.

Boğumlanarak ikiye ayrılır.

2-MAYOZ BÖLÜNME

Eşeyli üremede,özel üreme hücrelerinin oluşmasında görülür.

Mayoz bölünme,yalnızca eşey organlarında meydana gelir. Ana üreme hücrele-

rinin mayoz bölünmesiyle kromozom sayısı yarıya inmiş dört yeni hücre oluşur.

Oluşan hücreler kalıtsal yönden birbirlerinden farklıdır.

Üreme yapıları olan sperm,yumurta ve polen mayoz bölünme ile oluşur.

Sperm ve yumurta birleşerek canlının temel hücresi olan zigotu oluşturur.

Mayoz hücre bölünmesi birbirinden farklı iki ayrı kısımdan oluşur.

A. Mayoz-1 B. Mayoz-2

Mayoz-1

Mayoz bölünmenin bu safhasında çekirdeğin kromozom sayısı arttırılır,kromo-

zomlar arasında bilgi(gen) alış verişi yapılır. Farklı bilgilere sahip kromozom çe

şitleri oluşur.(Kalıtsal varyasyon)Dört safhada gerçekleşir

İnterfaz:Hücrenin büyüdüğü safhadır.

a-Profaz - 1 :Ana ve baba canlıdan gelen farklı hormolog kromozomlar birbiri-

ne sarılarak 4 kromatidli bir yapı oluştururlar. Bu olaya sinapsis denir. Kromatin

iplikleri karşılıklı eşleşerek gen alış verişi yaparlar. Bu olaya krossing over de-

nir. Kromozomlardaki,üreme hücrelerindeki hatta canlılardaki çeşitliliğin te-

melinde bu olay bulunmaktadır.

Safhanın sonuna doğru kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozomları o

oluşturur. Çekirdek zarı eriyerek kaybolur.

b-Metafaz - 1 dörtlü yapıdaki eşleşmiş kromozomlar(4’lü kromatidler) hücre-

nin ekvatoral düzlemine dizilir ve iğ ipliklerine tutunurlar.

c-Anafaz - 1 :İğ iplilerinin kasılıp kısalmasıyla anne ve babadan gelen homo-

log kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara ulaşır.

d-Telofaz -1 profaz safhasının tersi şeklinde gerçekleşir. Kromozomlar kroma-

tine dönüştürülürken yeni çekirdek zarları oluşur.Olay sonucu iki çekirdekli tek

bir hücre oluşur.

Sitoplazma Bölünmesi – 1:Normal olarak bitkilerde aralamel oluşumu ve hay-

vansal hücrelerde boğumlanarak çekirdek ve sitoplazma ikiye ayrılır. Olay so-

nucu birer çekirdekli iki hücre oluşur. Oluşan hücrelerin kromozom sayısı da N

2. MAYOZ – 2

Normal mitoz bölünmeye benzer şekilde gerçekleşmektedir. Tek farklı kısmı in

terfazı olmayıp,kromozom (DNA) eşlenmesi görülmez. Profaz –2,Metafaz 2,A

nafaz –2,Telofaz –2 ve sitoplazma bölünmesi –2 safhalarından oluşur. Mayoz –

2 sonucunda da N kromozomlu dört yavru hücre oluşur.

Konu İle İlgili Sorular

1- Mitoz bölünmenin ;
    I.Üreme
   II.Büyüme
  III.Canlıların çeşitliliği
 Verilenlerden hangilerinin gerçekleşmesinde etkisiyoktur?
A) Yalnız I                                   
B) I ve II
C) Yalnız III                                 
D) I ve III1- Mitoz bölünmenin ;

2-Aşağıdakilerden hangisi Mitoz bölünme için yanlıştır?
A) Sonuçta tıpatıp ana canlıya benzeyen iki yeni hücre oluşur?
B) Canlılar arasında çeşitliliğe yol açmaz
C) Canlının tüm hücrelerinde görülür
D) Mitoz bölünme çok hücrelerde büyüme ve yenilenme olurken tek hücreli ilkel yapılı canlılarda çoğalma olur

3-Mayoz bölünmeyi mitoz bölünmeden ayıran ve canlılarda çeşitliliği sağlayan olay aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mayozun üreme ana hücrelerinde görülmesi
B) Mayoz sonucunda 4 hücre oluşması
C) Parça değişimi
D) Kromozom sayısının değişmemesi

4- Mitoz bölünme ile ilgili aşağıda verilen yargılardanhangisi yanlıştır?
A) Bitki hücresinde sitoplazma bölünmesi ara lamel(orta plak)şeklinde gerçekleşir.
B) Mitoz bölünme sonucunda kromozom sayısı iki katı artar.
C) Hayvan hücresinde sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir.
D) Mitoz bölünme sonucunda oluşan hücreler ana hücre ile aynı özelliktedir.

5- Mitoz bölünme ile ;

1. Üreme
2. Büyüme
3. Canlı çeşitliliği
4. Gelişme

          Yukarıda verilenlerden hangisi sağlanamaz?
A)  IV            
B)  II                
C) I               
D) III

6-  Aşağıdaki olaylardan hangisi mitoz sonucu gerçekleşir?
A) patatesin vejetatif üremeyle çoğalması.
B) Polenlerin oluşması
C) Yumurta hücrelerinin oluşması
D) Spermin oluşması

7- 2n kromozomlu bir hücre, iki defa mitoz bir defa da mayoz bölünme geçiriyor ve sonuçta 16 hücre oluşuyor. Bu bölünmeler sırasında kromozom sayısındaki değişme aşağıda verilenlerden hangisindeki gibi olur?
            I.Bölünme      II.Bölünme     III.Bölünme
A)            2n                      2n                   n
B)             n                        n                   2n
C)            2n                       n                    n
D)             n                      2n                    n


8- İğ iplikleri olusur
Kardes kromotidler olusur
Cekirdek zari eriyerek kaybolur 
Yukarida bir hucrede mitoz bolunme sirasinda gerceklesen bazi olaylar verilmistir.                     Bu olaylar hangi evreye aittir?
A) interfaz                    

B) metafaz                   
C) profaz                     
D) anafaz

9- I sacin uzamasi 
II yaralarin iyilesmesi
III ureme hucrelerinin olusumu
Olaylarinin hangisinde mitoz bolunme gerceklesmektedir
A) YALNIZ  I                         
B) YALNIZ  III                      
C)   I VE II                  
D)  I II III

10-  Mitoz hücre bölünmesinde eş kromozomlar hangi safhada kutuplara çekilirler?
A) profaz                                 
B) metafaz                  
C) anafaz                     
D) telafaz

cevaplar

 1-B

 2-B

 3-A

 4-B
 5-A

 6-C

 7-C

 8-D

 9-A

 10-C